HAVO 2 1967

De metamorfose vindt plaats als meneer A de lokaaldeur sluit en zich naar de klas wendt.

Als een vleesgeworden norse Beethovenbuste buldert hij vijftig minuten lang tegen ons, een klas vol pubers die hem verstijfd aanstaren.

Wie het antwoord niet weet op zijn vraag is stommer dan het achtereind van een varken.

Wie fout antwoordt, hoort nog onder moeders rokken.

Onze schaarse goede antwoorden zijn toevalstreffers van uilskuikens.

Leeghoofden zijn we, terug naar de kleuterschool moeten we maar dat wil hij de kleuterjuf niet aandoen.

Een jaar wordt er verbleekt, gehuild, overgegeven, flauw gevallen, in broeken geplast.

Dan vertrekt hij, ‘geen lol aan bij die lamzakken hier.’

HAVO 3 1968

Op een kluitje staan we bij de deur en staren.

Tafels staan schots en scheef, stoelen zijn omgegooid.

De vloer is bezaaid met boeken, schriften, pennen, etensresten.

Op het bord scheldwoorden en karikaturen.

Meneer R, de mister Bean lookalike, staat ineengedoken bij het open raam, heftig trekt hij aan een sigaret, schichtig rondkijkend blaast hij de rook naar buiten.

In de school mag niet gerookt worden.

Vrieskou en tabaksgeur stromen het lokaal in.

Hij beeft, mompelt iets onverstaanbaars.

We gaan naar binnen, zetten tafels recht, rapen stoelen op, gaan zitten.

De stilte is adembenemend.

Niet eerder was het zo erg.

19-10-2015

Wij waren jonge ouders in de jaren 70 en 80.

Jonge ouders met mooie idealen, wij zouden het anders doen, wij zouden niet autoritair opvoeden, wij zouden praten met ze en uitleggen en overtuigen en ze spelenderwijs leren om zelf na te denken. En we zouden ze alle ruimte geven om zelf te ervaren en uit te proberen.

Al toen jongste nog heel klein was, had hij af en toe de slappe lach.

Als zijn grote broer kiekeboe speelde met hem gleed hij slap van de lach uit zijn kinderstoel.

Heerlijk om te zien, je lachte vanzelf mee.

Toen ze wat ouder waren, vier en zeven, cultiveerden ze die slappe lach tot een onnavolgbare en helemaal niet amusante act waarin ze in eendrachtige samenwerking de avondmaaltijd ontwrichtten.

Oudste had de rol van aangever, als de maaltijd op tafel stond, provoceerde hij : ‘Bah wat een goor eten’ en keek ons en zijn broertje aan.

Die nam de uitdaging aan en samen zochten ze vergelijkingen voor de aanblik van het eten (kots, modder, poep enz.).

De grootste lol hadden ze, ondertussen afwachtend hoe wij ons hieruit gingen redden, wetend dat wij niet snel rigoureus ingrepen.

Ons ‘Nou jongens, hou op, dat eten is prima,’ leidde enkel tot grotere lachsalvo’s: ‘Neeee, het is goorgoorgoor.’

Oudste hield ons ondertussen wel nauwlettend in de gaten, die wist haarfijn hoe ver hij kon gaan.

Jongste was daarvoor al te ver heen in dit fantastische spel, die lachte zich tranen en ging onverbiddelijk richting onbeheersbare slappe lach.

Hikkend kronkelde hij heen en weer op zijn stoel en stuiterde tenslotte naar adem happend naar de grond en lachte daar verdwaasd verder in een onstopbare stuip.

Gierend herhaalden ze alles wat we zeiden, altijd een probaat middel tegen opvoedende ouders.

Het was ze weer gelukt om onze mooie opvoedidealen onderuit te halen.

Wij lachten allang niet meer maar zuchtten: ‘Nee hè, niet weer deze scène bij koud wordend eten.’

Er restte ons niets anders dan daadwerkelijk ingrijpen want alleen door ze uit elkaar te halen stopte deze broederlijke kongsi.

Een van de twee werd op de gang gezet, het maakte niet uit welke, want hun act was alleen succesvol met twee spelers.

Zonder publiek op de gang doofde de hilariteit vanzelf uit, net als bij de achterblijver in de kamer die tegen onze pokerfaces aan keek.

Onze lol kwam ’s avonds als ze op bed lagen en we de eendrachtige samenwerking in hun act bewonderden en nog nagenoten van die uitbundige slappe lach.

Deze act was van voorbijgaande aard, gelukkig, het leidde toch altijd tot koud eten.

Pas nu stemt die herinnering tot weemoed.

Hoe zou het zijn om die twee schatjes, veertigers nu, nog eens onder de tafel te zien glijden van de slappe lach?

Ik zou niets doen om ze te stoppen.

12-1-2016

De arts komt zijn kamer uit, roept: ‘Meneer v B?’ en kijkt zoekend de volle wachtkamer rond.

Zonder een teken van herkenning glijden zijn ogen over me heen.

Ik zeg ‘Hij is even naar het toilet.’

Nog een keer roept hij de naam van mijn man en zegt dan tegen de balie-assistente: ‘Hij is er niet, geloof ik.’

Ik sta op en herhaal wat luider ‘Hij is even naar het toilet’.

‘Wie bent u?’ vraagt de arts.

Stomverbaasd staar ik hem aan.

Al acht maanden komen we samen wekelijks bij deze oncoloog.

Ik weet dat al zijn aandacht gericht is op de patiënt en waardeer dat zeer.

Maar hoe bestaat het dat hij daarbij de mens die naast de patiënt zit volstrekt over het hoofd ziet?

Ineens herinner ik me al die ‘kleinigheden’ die me eerder opvielen en die ik meestal opzij schoof omdat hij zo’n kundig arts is:

Hij steekt zijn hand uit naar mijn man en begroet hem hartelijk: ‘Hoe gaat het met u?’

Ik krijg pas een hand als ik de mijne uitsteek en hij begroet me niet.

Hij kijkt mij tijdens het consult niet aan, betrekt me niet bij het gesprek.

Als ik een vraag stel, luistert hij met neergeslagen blik, kijkt dan mijn man aan en vraagt hem ‘Is dat ook een vraag van u?’

In het begin beaamt mijn man dat, dan kijkt de arts hem aan en geeft hem antwoord.

Later doen pijn en morfine hun werk en komt het vaker voor dat ik vragen stel die bij mijn man niet meer opkomen.

De reactie van de arts blijft hetzelfde, hij geeft alleen antwoord als mijn man dat wil horen.

Een keer reageer ik: ‘Maar ík wil dit graag weten.’

Hij reageert ‘Het gaat hier om de patiënt.’

Alsof hij een lastige mug wegwuift.

Pas jaren later dringt het ten volle tot me door: ik was niet eens een mug, ik was lucht voor deze arts.

31-12-2015

Net zeventien was ik toen ik begon aan de interne opleiding psychiatrische verpleegkunde.

Eng vond ik dat en spannend en ik was bijna blij dat ik eerst een paar maanden keukendienst zou hebben voor ik ingewerkt zou worden bij de patiënten.

Zorgeloos begon ik mijn eerste keukendienst, hoe moeilijk kon dit zijn, thuis hielp ik mijn moeder immers ook met soppen, afstoffen, stofzuigen, afwassen en strijken.

Toen Floor, de eerstejaars die me inwerkte vroeg of ze moest uitleggen hoe ik de keuken en de wc’s moest soppen, weerde ik dat dan ook af, dat wist ik wel van thuis.

Ze hoefde alleen even voor te doen hoe je een emmer sop maakt met groene zeep want dat gebruikte mijn moeder niet.

Dat deed ze, waarna ik met die emmer sop en een van een grote stapel geplukt kraakhelder wit sopdoekje ijverig aan de slag ging.

Ik sopte de keuken, de lange gang en alle vier de wc’s.

Aan het eind van de ochtend leegde ik net de emmer in de spoelkeuken toen Floor binnen kwam en vrolijk vroeg of het gelukt was.

Het was prima gegaan, zei ik.

Toen viel haar blik op mijn sopemmer en het verfrommelde allesbehalve witte doekje op de bodem.

‘Hoe vaak heb je nieuw sop gemaakt en waar zijn de andere doekjes en dweilen?’ vroeg ze.

Ik had geen idee waar ze het over had.

Haar mond viel open, ‘Heb jij alles gedaan met één emmer sop en dat ene vaatdoekje? De kasten, de gootsteen, de vloer, de gang, de wc’s, de deuren?’

Ik had het al warm van het harde werken en kreeg het nog warmer, wat had ik verkeerd gedaan?

Floor lachte ongelovig en gaf me vervolgens mijn eerste les in hygiëne:

Schoonmaken doe je van boven naar beneden, voor elk onderdeel maak je nieuw sop en gebruik je nieuwe doekjes en dweilen.

De vloeren dweil je als laatste, achteruit lopend van de hoek naar de deur, dan nog een keer nadweilen met schoon water anders glijden mensen uit.

Nooit, nooit! gebruik je doekjes en dweilen waar je wc’s mee hebt schoongemaakt voor andere schoonmaakklussen.

En zo leerde ze me nog veel meer essentiële hygiëneregels, er ging werkelijk een wereld voor me open.

Toen ik een paar dagen later vrij was en naar huis ging, keek ik met andere ogen rond in de keuken.

Ik pakte het vaatdoekje dat zoals altijd verfrommeld in de gootsteen lag.

Dit was een ander doekje als op mijn werk, mijn moeder kocht ze vast in deze kleur.

Toch spoelde ik het doekje lang uit onder de hete kraan, zag het lichter worden en begreep toen verbijsterd dat dit doekje ooit wit geweest moest zijn, dat donkergrijs met zwarte strepen niet de oorspronkelijke kleur was.

Ik dacht na of ik mijn moeder ooit vaatdoekjes had zien verversen. Of wassen. En of ze er meer gebruikte dan een.

Ik kon het me niet herinneren.

Net als Floor was ik verbijsterd toen ik besefte dat dit gore grauwgrijze doekje bij ons thuis voor alles werd gebruikt.

Dat er dagenlang het aanrecht, de gootsteen, het gasfornuis, de keukenvloer mee werd afgenomen.

Dat mijn moeder er ook een keer (!) per week de wc mee ‘deed’, die werd gebruikt door zeven gezinsleden waarvan er twee staand plasten.

Bij de koffie vertelde ik mijn moeder over mijn keukendienstervaringen.

Dat ik veel had geleerd over hygiëne en hoe belangrijk dat was om ziektes en besmettingen te voorkomen.

Dat je voor de verschillende schoonmaakklussen verschillende dweilen en doekjes moest gebruiken en elke dag schone.

Voorzichtig vroeg ik of zij dat ook deed, nog steeds hopend dat ik dat gewoon toevallig nooit gezien had.

Mijn moeder vond het allemaal nieuwerwetse flauwekul.

Met onweerlegbare logica stelde ze vast dat zoveel doekjes gebruiken gewoon geldklopperij was en maar extra werk gaf en trouwens, wij waren toch bijna nooit ziek?

Daar had ze een punt, wij waren zelden ziek.

Zo overtuigd als mijn moeder was van de onzin van mijn opgedane hygiënekennis, zo overtuigd was ik al van het belang ervan.

Als ik daarna met vrije dagen thuis was en de afwas deed, leek het bijna of dat gore vaatdoekje me in mijn gezicht uitlachte als ik het stiekem en tevergeefs een paar keer extra uitspoelde.

1-6-2016