Ze was de oudste en ging al jong werken bij de huisarts in het dorp.

Wat ze verdiende, gaf ze thuis af: het zorgde in het vaderloze gezin voor brood op de plank eind jaren dertig en tijdens de oorlogsjaren.

Ze werkte hard en leerde snel, in korte tijd werd ze het anker van de praktijk en de patiënten waren dol op haar.

De dokter ook, ze werkten hecht samen.

Zo hecht dat er iets moois groeide tussen hen.

Ze voelden het allebei maar spraken er niet over.

Ze was gelukkig.

Tot de dag dat hij haar vertelde dat hij zich, op aandringen van zijn ouders, had verloofd met de dochter van de burgemeester.

Ze bleef werken als zijn assistente, tot ze een jonge man ontmoette, een ‘kwekeling’ die leerde voor onderwijzer.

Met hem trouwde ze in 1946.

Ze verhuisden van Brabant naar Zierikzee.

Daar werden de eerste twee kinderen geboren van het gezin dat uiteindelijk zes kinderen zou tellen.

Een gezellig gezin waar ik begin jaren zeventig als schoondochter mijn intrede deed en al gauw werd ingewijd in de gezinsgeschiedenis, geïllustreerd met een schat aan verhalen over opgroeien in een katholiek Brabants gezin in de jaren vijftig en zestig.

Topper was het verhaal, altijd schaterend verteld, hoe de kinderen, na kattenkwaad uitgehaald te hebben, uit voorzorg het houten lepeltje verstopten.

Grijnzend keken ze toe hoe ‘moeders’ eerst in de ene keukenla, toen in de andere la vergeefs zocht naar het lepeltje waarna ze, tot hun verbijstering, een greep deed in de boodschappentas en een verse houten lepel, nog in de verpakking, tevoorschijn haalde.

Ze kregen er alsnog van langs.

Een staaltje opvoeden in de jaren vijftig.

Het verhaal over ‘moeders en haar dokter’ maakte geen deel uit van de verhalen die bij verjaardagen en jubilea de revue passeerden.

Het kwam slechts sporadisch ter sprake en eindigde altijd met begrip van ‘moeders’ voor de keuze die ‘haar’ dokter maakte: ‘Zo ging dat in die tijd, hij moest een meisje van zijn eigen stand trouwen, dat was ik niet.’

Op een zondag in de jaren negentig zitten we bij hen aan tafel.

Moeders is net terug uit het ziekenhuis waar ze is behandeld voor een ernstige ziekte.

Ik kijk naar haar, haar gezicht is smaller, ik herken de contouren van de mooie jonge vrouw op de inmiddels vergeelde foto’s van vijftig jaar geleden.

Het gesprek kabbelt, over de behandeling, de vooruitzichten, die zijn gelukkig goed.

Ineens vraagt ze of ik dat programma heb gezien vorige week, ‘Rondom tien?’

Ik heb het gezien, het thema boeide me: de impact die de psychische ziekte van een ouder kan hebben op een kind.

‘Dat was zijn zoon’, zegt ze.

Ik weifel maar mijn man vraagt het gewoon: ‘Wie bedoel je, moeders?’

Ze vertelt: ‘Die man die onherkenbaar werd geïnterviewd, dat was de zoon van de dokter.’

Hoe ze dat wist, vragen we.

‘Door het verhaal wat hij vertelde.’

Ze is even stil, zegt dan zacht: ‘Ik herkende zijn stem.’

Dan herinner ik het me: de man vertelde dat hij was opgegroeid in een doktersgezin in een Brabants dorp. Zijn vader, inmiddels overleden, was een stille, afwezige man die altijd ergens anders leek te zijn met zijn gedachten en aan depressies leed. Als volwassene had hij geprobeerd zijn vader beter te leren kennen, vroeg hem wat de oorzaak was van zijn zware depressies, had het te maken met de oorlog, of was er iets anders gebeurd? Maar antwoorden kreeg hij niet, zijn vader was blijven zwijgen.

Man en ik luisteren geschokt.

Wat roept dit veel vragen op.

We stellen er een paar, maar stuiten op stilte.

Schoonvader, die al die tijd al zweeg, staat op en ruimt de tafel af.

Schoonmoeder zucht alleen: ‘Zo ging dat nou eenmaal in die tijd.’

Ze gaat over tot de orde van de dag: ‘Hoe gaat het met de kinderen?

‘Erover praten helpt’ was de slogan bij de Telefonische Hulpdienst waar ik ooit werkte.

Een slogan die ik destijds enthousiast en overtuigd uitdroeg.

Nu niet meer, want wat als spreken niet gaat, of zwijgen beter lijkt?

29-6-2020

Om negen uur ’s morgens beginnen de weeën.
Ze is blij, haar topzware lijf zit haar steeds meer in de weg en ze snakt naar oude kaas.
Het kindje is een week eerder ingedaald, ze zijn er allebei klaar voor.

Het is rustig in de verloskamer, de ontsluiting vordert gestaag, samen vangen ze de weeën op, lezen, praten wat.
Er hangt een tv-toestel, vandaag speelt Nederland tegen Duitsland.
Als de wedstrijd begint, stijgt de spanning.

Bij gemiste kansen en tegendoelpunten joelen ze hard, de verloskundige, de verpleegkundige en haar man.

Dan zetten de weeën door.
Ze roept, ze horen haar niet, ze schreeuwt: ‘Hallo ik ben hier aan het bevallen hoor.’
Snel en schuldbewust keren ze zich van het scherm naar haar toe.
De verloskundige controleert de ligging van het kind.
Zoekend tasten haar handen over haar buik, ze fronst: ‘U zei toch dat het was ingedaald?’
Ze knikt, schrikt, klopt er iets niet?
De verloskundige roept een gynaecoloog op.

Die komt en onderzoekt haar mompelend.
Ze dringt aan: ‘Wat zegt u?’
Hij voelt, duwt, zegt dan de zin die ze de rest van haar leven niet meer zal vergeten: ‘Ik voel geen hoofdje.’

De gynaecoloog neemt de bevalling over.

Tijdens de eerste perswee vraagt hij haar of er een paar coassistenten mogen meekijken, een stuitbevalling hebben ze nog niet gezien.
Hijgend en puffend knikt ze.
Een golf witte jassen stroomt de verloskamer in en tuurt vanaf het voeteneind naar haar vagina.
Enthousiast moedigen ze haar aan: ’Perst u maar, nog een keer, we zien dat het een jongetje is, zijn billen zijn er al, en een voetje.’

Het is acht minuten voor tien als hij, puntgaaf, zacht jammerend, op haar buik ligt.
‘Kijk toch, wat is hij mooi, precies zijn broer maar ietsje langer en smaller, schrok jij ook zo toen die arts zei dat hij geen hoofdje voelde?’
Haar man schudt zijn hoofd, in alle hectiek is het hem ontgaan.

Later, als iedereen weg is, kijkt ze hoe hij slaapt in haar armen.
Ze eet een broodje oude kaas en herkauwt de gebeurtenissen van vandaag.
Pas dan beseft ze: een groep coassistenten zag hem eerder dan zijn vader en moeder.
Waarom heeft ze daar in hemelsnaam in toegestemd?

bewerking van een schrijfopdracht uit 2017: ‘Beschrijf een dag uit je leven’