Uit de terminale thuiszorg

Ik heb bereikbaarheidsdienst en wordt gebeld.

In mijn oren klinkt een zachte beschaafde stem die verzoekt om informatie over de inzet van vrijwilligers.

We maken een afspraak voor een intakegesprek.

Als ik aanbel, klinkt een melodieuze gong.

Een man in een mooi maatpak opent de deur, zijn gezicht grauw en ongeschoren, zijn ogen wanhopig in de mijne.

Zorgvuldig hangt hij mijn jas op een hanger in de garderobekast, gaat me dan voor naar een enorme kamer. Grijze en zwarte tinten overheersen, een enkele manshoge cactus, moderne kunst aan de muren.

Hij schenkt koffie in porseleinen kopjes.

Gaat dan zitten en vertelt met beheerste stem dat artsen niets meer voor hem kunnen doen.

‘Mevrouw ik heb daar geen ervaring mee, het is uw werk omgaan met mensen die dit gehoord hebben, kunt u me vertellen, dood gaan, hoe doe je dat?’

Hoopvol kijkt hij me aan.

We praten.

Langzaam betrekt zijn gezicht.

Ik heb niet de gebruiksaanwijzing waar hij op hoopte.

Als we in de gang staan en hij mijn jas voor me ophoudt, komt zijn vrouw uit een kamer aan het eind van de gang.

Een mantelpakje, een exclusieve sjaal hoog om haar hals.

Als ze me haar hand reikt, verschuift de sjaal en wordt een grote blauwzwarte vlek zichtbaar in haar hals en op haar rechterkaak.

Dan valt me ook de dikke laag make-up op haar gezicht op.

Mijn ogen worden groot, mijn mond opent zich.

Ze zien het, glimlachen sussend.

‘Ik liep tegen de deurpost.’

‘Zij is altijd zo onhandig.’

‘s Avonds belt hij en deelt me uiterst beleefd mee dat hij afziet van de inzet van vrijwilligers.

In 1971 waaide er een nieuwe wind door de traditionele psychiatrie.

In de nabijgelegen Willem Arntszhoeve in Den Dolder werd volop geëxperimenteerd met minder medicijnverstrekking en meer, beter en gelijkwaardiger luisteren naar en praten met psychiatrische patiënten.

Een van de voorlopers in die ontwikkeling was psychiater Jan Foudraine.

De behoudende christelijke instelling waar ik mijn opleiding deed, was fel gekant tegen deze nieuwlichterij.

In de opleiding werd ons leerlingen zelfs verboden om het spraakmakende ‘Wie is van hout’ van Jan Foudraine te lezen.

Dat versterkte onze nieuwsgierigheid alleen maar.

Ik kocht het en verslond het: dit was hoe je met psychiatrische patiënten moet omgaan! Het staat nog vergeeld in mijn boekenkast.

Toch ontkwam ook het Christelijk Sanatorium voor Neurosen en Psychosen niet aan vernieuwing in de psychiatrie.

Mondjesmaat werden veranderingen doorgevoerd:

Zo kwam er een ‘sociopaviljoen’ waar medicijngebruik werd beperkt en groepstherapie zijn intrede deed.

Een andere grote verandering vond plaats op het vrouwenpaviljoen waar ik werkte met enkel vrouwelijke collega’s: de eerste broeder deed zijn intrede.

Na een zorgvuldige selectieprocedure werd Gijs aangesteld, midden dertig, gediplomeerd, getrouwd.

Goedlachse Gijs was snel ingeburgerd, al gauw was iedereen dol op hem.

De jongeren vonden hem leuk maar saai.

Voor oudere dames was hij het ideale-schoonzoon-type.

De middengroep adoreerde hem, ze namen hem in vertrouwen en bij een enkeling zagen we een opvallende metamorfose als Gijs dienst had: zij waren opgewekter, spraakzamer, besteedden meer aandacht aan hun uiterlijk.

Gijs deed of hij het niet zag maar haalde tijdens de koffie terloops zijn zakformaat fotoalbum tevoorschijn en vertelde lyrisch over zijn vrouw en kinderen.

Wij mochten collega Gijs ook graag.

In de personeelskamer gierden wij om zijn grappen, genoten van zijn broodnuchtere instelling en lachten om zijn verbazing over onze aanpak.

Het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke competenties in ons werk werd ineens duidelijk en dat was leerzaam voor hem en voor ons.

Desondanks werd ons na een paar maanden meegedeeld dat Gijs werd overgeplaatst.

Onze heftige protesten werden weggewuifd: ‘Jammer maar helaas, het mannenpaviljoen heeft Gijs nodig.’

Er viel niet over te praten, wij waren tenslotte geen sociopaviljoen.

En inspraak bestond nog niet.

2010