Psychiatrie in de jaren 70

Tweedejaars leerling psychiatrische verpleegkunde was ik en werkte sinds kort op paviljoen drie, het mannenpaviljoen.

Daar maakte ik kennis met Hans. Hans was schizofreen, hij verbleef hier al jaren.

Karakteristiek was zijn ‘stemmenstand’: dan stond hij stokstijf, zijn bovenlichaam wiegend van voor naar achter, zijn hoofd schuin omhoog, zijn blik nietsziend.

Stond hij zo dan kon je beter niet tegen hem praten, want dan moest hij zijn aandacht verdelen tussen de kakofonie van stemmen in zijn hoofd en jouw stem.

Hij wilde wel naar je luisteren maar de stemmen verboden het hem en bedreigden hem als hij niet naar hen luisterde. Daar was hij niet tegen opgewassen, het maakte hem doodsbang.

Er waren geen medicijnen sterk genoeg om de stemmen te smoren.

Maar soms zwegen de stemmen en dan konden Hans en ik het goed vinden samen.

‘Komt Hans wel eens buiten?’ vroeg ik de hoofdbroeder een keer.

‘Weinig’, zei hij, ‘maar probeer het maar.’

Dus vroeg ik Hans toen zijn stemmen een keer zwegen, of hij wilde wandelen.

Het ontroerde me hoe blij hij reageerde: ‘Graag zuster!’

Opgetogen pakte hij zijn jas.

Verstijfde toen.

Ik knikte vragend ?

Hij schudde zijn hoofd, al in zichzelf gekeerd.

We hebben nooit gewandeld.

4-7-2017

Terminale thuiszorg

Ver in de negentig was ze, de spil van een kinderrijk gezin dat leefde vanuit een diep geloof. Jaren was ze al ziek maar vooral de afgelopen maanden teerde ze langzaam weg, als een nachtkaarsje doofde ze uit. Het ging zo langzaam dat haar kinderen, hoewel ze met vele waren, aan het eind van hun Latijn raakten en een beroep op ons deden om vrijwilligers in te zetten zodat ze af en toe even konden bijkomen. Ze deden een beroep op ons en na een intakegesprek stelde ik een rooster op waarbij elke dag een of twee vrijwilligers een paar uur bij haar waren.

Een paar weken kwamen er vrijwilligers, ik had degenen gevraagd met een godsdienstige achtergrond. Ze kwamen er graag en met sommige kreeg mevrouw een hechte band.

Toen het tegen Pasen liep, en ze niets meer at, alleen af en toe wat dronk en nauwelijks meer wakker was, zei de huisarts dat haar overlijden een kwestie van uren was. De vrijwilligers werden afgezegd, de kinderen waakten zelf bij hun moeder in haar laatste uren.

Ik had bereikbaarheidsdienst toen de oudste dochter belde, het was de avond van eerste Paasdag. Ik verwachtte niet anders dan te horen dat haar moeder was overleden. Niets was minder waar. Met een stem waar de verbijstering in doorklonk, vertelde ze hoe haar moeder die ochtend haar ogen had geopend, naar haar lachte en vroeg waar haar ontbijt bleef, ze had trek in koffie en een beschuitje kaas. Vervolgens kwam ze overeind, bungelde met haar benen over de rand van het bed en commandeerde dochter als vanouds: ‘Eten doen we aan tafel, help me eens even.’ Totaal verbijsterd hielp dochter haar naar haar stoel aan de tafel en maakte een ontbijtje dat ze smakelijk oppeuzelde.

Ze verrees met Pasen en leefde nog vele maanden.

14-7-2017

terminale zorg

Zijn vrouw laat me binnen, bedrijvig loopt ze heen en weer tussen keuken en kamer, tussen zijn bed en de telefoon die steeds rinkelt.

Na een paar minuten zitten we bij zijn bed en vertelt ze hoe ziek hij is en hoe moe zijzelf is.

Zijn ogen vallen vaak dicht, soms mompelt hij iets onverstaanbaars. Zijn mond is ingevallen. ‘Zijn gebit past niet meer’, zucht ze ‘maar hij zegt toch altijd hetzelfde. Dat hij naar zijn maten wil, dat zijn zijn Indiëmaten, onlangs stierf de laatste. Nou wil hij ook niet meer. Hij ziet ze zegt ie, ze roepen hem, dat is van de morfine natuurlijk.’ Weer vallen zijn ogen dicht.

Fluisterend bespreken we het inschakelen van vrijwilligers om haar te ontlasten, ze is doodmoe. Ze zou zo graag ’s middags even een dutje doen maar hij kan niet meer alleen zijn. Als de bel gaat, sjokt ze naar de voordeur. Ik vul mijn formulier in, peins welke vrijwilligers beschikbaar zijn en hier passen.

Als ik opkijk van mijn papieren, slaat hij net zijn ogen op en kijkt me aan.

Nooit kreeg ik een geilere knipoog.

2-8-2017

in de terminale thuiszorg:

‘If you love a flower, don’t pick it up          

Because if you pick it up, it dies

and it ceases to be what you love.

So if you love a flower, let it be.

Love is not about possession.

It’s about appreciation.’

Deze tekst van Osho herinnert me aan de haiku die ik tijdens de VO Supervisie en andere begeleidingsvormen (Haagse Hogeschool 1993-95) tegen kwam:

‘Wanneer ik behoedzaam toekijk

zie ik bij de haag

de nazoena bloeien’

In mijn laatste werkkring coördineerde en begeleidde ik de inzet van vrijwilligers bij mensen die terminaal ziek waren, zodat de mantelzorg er even tussenuit kon. Belangrijk was dat de zieke akkoord ging met de inzet van vrijwilligers.

Soms wil familie graag ondersteuning maar de zieke niet. Soms gaat een zieke ogenschijnlijk akkoord, voor zijn familie, maar wil het eigenlijk niet. Dit is een voorbeeld van het laatste, van een roos die ongewild geplukt werd:

Vrijwilliger Martha komt voor het eerst bij een huisarts in ruste. Hij heeft veel pijn, weet dat zijn einde nadert maar alles in hem verzet zich tegen afhankelijkheid. Zijn kinderen willen hem niet meer alleen laten maar kunnen er zelf niet altijd zijn. Om hen ter wille te zijn, heeft hij er mee ingestemd dat er af en toe een vrijwilliger komt. Dat dat niet van harte is, blijkt uit zijn begroeting van Martha als ze voor het eerst komt: ‘Wat kom je doen?’ Ze vertelt dat ze zoals afgesproken een paar uur bij hem blijft. ‘Dat dacht ik niet’, zegt hij, ‘het gaat prima met mij, ik hoef geen oppas, rot maar op.’

Martha, een stevige ervaren vrijwilliger, niet op haar mondje gevallen, is nu toch even stil.Wat nu? Als ze rechtsomkeert maakt, blijft hij alleen achter, er is niet zo snel iemand anders die kan komen. Ze zegt dat ze weg zal gaan als hij dat wenst.

Maar ze komt van ver en heeft dorst, vindt hij het goed dat ze eerst een kopje thee drinkt in de keuken?

Haar vriendelijkheid is onweerstaanbaar en verzacht hem.

Minzaam staat hij het toe. Hij gaat naar de huiskamer, zij naar de keuken.

Daar zit ze, denkt na en besluit zijn wens te respecteren. Als hij echt niet wil dat ze blijft, zal ze vertrekken, kome wat komt.

Ze staat op, klopt op de huiskamerdeur, hoort een grom en gaat naar binnen. Maar voordat ze hem haar besluit vertelt, zegt ze in een opwelling, wijzend naar foto’s die hij aan het inplakken is: ‘Wat een mooie kindjes!’

Het blijkt een gouden greep. Hij begint te vertellen en houdt niet meer op.

Ze staat en luistert tot hij na een kwartiertje een beetje gegeneerd zegt: ‘Ja, ga nou maar zitten.’

Op de afgesproken tijd vertrekt ze.

‘Als u dat wilt, kom ik graag nog eens’, zegt ze.

Hij knikt genadig. Dat mag.

Pluk je de bloem dan ontneem je hem zijn voeding en zijn zelfstandigheid.

Blijf je behoedzaam toekijken, dan respecteer je zijn eigenheid en zie je hoe hij bloeit.     

 12-10-2015    

Psychiatrie in de jaren 70

Net negentien was ik en ik werkte op paviljoen drie, het mannenpaviljoen, als tweedejaars leerling psychiatrische verpleegkunde.

Daar verbleef mijnheer Tulp, al jaren.

Waarom hij hier al jaren was en waarom er in relatie tot hem nooit gesproken werd over therapie gericht op genezing en naar huis gaan, bleef mij lang onduidelijk.

Mij werd verteld dat hij lang geleden was opgenomen met de diagnose manisch depressief maar door zijn lange opname zodanig was gehospitaliseerd dat teruggaan naar de thuissituatie al lang geen optie meer was, ook omdat hij geen huis en geen familie meer had.

Van manisch of depressief gedrag was geen sprake meer: ik zag een lieve oude diabeet, die tevreden zei: ‘Ik heb het goed hier.’

Twee keer daags werd bij hem bloed geprikt en insuline gespoten.

Een uitkomst was dat voor ons, leerling-verpleegkundigen die, na eindeloos oefenen op sinaasappels, ‘prikpunten’ moesten halen voor het onderdeel Verpleegkundige Handelingen in ons praktijkboekje. Het was lastig om aan die punten te komen omdat er in de psychiatrie nou eenmaal lang zoveel niet geprikt werd als in een algemeen ziekenhuis.

Goeiig fungeerde mijnheer Tulp als oefenobject.

Nooit klaagde hij als beginnelingen mis prikten en hij vol bloeduitstortingen en pleisters zat.

Het was de hoofdbroeder die soms ingreep: ‘Gaan jullie nou maar weer even sinaasappels martelen.’

De definitie van Hospitalisatiesyndroom: gedragsverandering als gevolg van langdurige opname waarbij persoonlijke gewoonten en sociale contacten sterk verminderen of zelfs verdwijnen.

6-7-2017